اهمالکاری و نداشتن انگیزه برای شروع یا ادامه کارها، مشکلی است که خیلیها تجربه میکنند. اما برای افرادی که با اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) زندگی میکنند، این موضوع ریشهای عمیقتر دارد. مغز این افراد بهنوعی متفاوت «سیمکشی» شده است و همین موضوع باعث میشود شروع کردن کارها و ادامهدادن آنها برایشان سختتر از دیگران باشد.
انگیزه در ADHD: مشکل مغزی، نه تنبلی
خیلی وقتها اطرافیان فرد مبتلا به ADHD او را «تنبلی» یا «غیرقابلاعتماد» میدانند. اما حقیقت چیز دیگری است: این افراد با اختلال در انگیزه دستوپنجه نرم میکنند. حتی انجام کارهای کوچک هم برایشان مثل کوهنوردی به نظر میرسد. این مشکل ناشی از ساختار مغزی و مسیرهای دوپامین است، نه کمکاری یا بیمسئولیتی.
مسیر پاداش دوپامین و نقش آن در ADHD
دوپامین ماده شیمیایی کلیدی برای ایجاد انگیزه و لذت از پیشرفت است. این ماده در مغز از طریق مسیرهای مختلف حرکت میکند:
-
مسیر مزولیمبیک: وقتی تجربه لذتبخشی (مثل خوردن شکلات یا دریافت تحسین) رخ میدهد، این بخش فعال میشود و باعث میشود فرد بخواهد آن رفتار را تکرار کند.
-
مسیر مزوکورتیکال: این مسیر مستقیم به قشر پیشپیشانی (Prefrontal Cortex) میرود؛ بخشی که مسئول انگیزه، تصمیمگیری و تمرکز است. داروهای رایج ADHD مثل ریتالین یا آدرال روی همین مسیر اثر میگذارند.
اما مشکل کجاست؟
مغز افراد ADHD به دلیل کمبود پروتئینهای انتقالدهنده دوپامین نمیتواند این ماده را به اندازه کافی جابهجا کند. نتیجه؟ کارهای مهم و سازنده، احساس رضایت ایجاد نمیکنند و انگیزه خیلی زود از بین میرود.
چرا افراد ADHD بیشتر اهمالکاری میکنند؟
در مغز آنها، پاداش کافی ثبت نمیشود. یعنی حتی وقتی کاری درست انجام شود، حس رضایت ضعیف است. بنابراین مغز دنبال کارهایی میرود که سریعتر و راحتتر پاداش بدهند (مثل چککردن گوشی یا تماشای ویدئو). این موضوع باعث میشود کارهای مهم به تعویق بیفتند.
چهار عامل کلیدی برای ایجاد انگیزه در ADHD
طبق تحقیقات و تجربه بالینی، انگیزه در افراد ADHD بیشتر توسط چهار عامل هدایت میشود:
-
فوریت (Urgency): افراد ADHD زمانی که مهلت نزدیک است یا تحت فشارند، بهتر عمل میکنند.
-
راهکار: ایجاد ضربالاجل مصنوعی با استفاده از تایمر (مثلاً کارکردن فقط ۳۰ دقیقه) میتواند حس فوریت را شبیهسازی کند.
-
-
علاقه (Interest): وقتی کاری جذاب نباشد، مغز بهسختی روی آن متمرکز میشود.
-
راهکار: ترکیب کار با علایق یا استفاده از روش Body Doubling (کارکردن کنار فرد دیگر یا حتی تماشای ویدئوهای «همراهی در مطالعه») میتواند کمک کند.
-
-
تازگی (Novelty): محیط جدید یا تغییر روال، مغز ADHD را فعالتر میکند.
-
راهکار: کارکردن در یک کافه یا تغییر مکان مطالعه میتواند تمرکز را افزایش دهد.
-
-
چالش (Challenge): اگر کار خیلی ساده باشد، مغز بیحوصله میشود.
-
راهکار: استفاده از روش پومودورو (۲۵ دقیقه کار + ۵ دقیقه استراحت) یا تبدیل کار به یک بازی/چالش کوچک.
-
جمعبندی: مغز ADHD متفاوت است، نه تنبل
افراد مبتلا به ADHD اهمالکار یا بیمسئولیت نیستند؛ بلکه مغزشان بهدلیل اختلال در سیستم پاداش دوپامین، انگیزه را به شکل دیگری تجربه میکند. با شناخت این مکانیزم و استفاده از ابزارهایی مثل تایمر، تغییر محیط، ایجاد تازگی و همکاری با دیگران، میتوان این چالش را تا حد زیادی مدیریت کرد.
- ۰ ۰
- ۰ نظر